Brutalizacja metalu na przełomie lat 80-tych i 90-tych spowodowała, że część krytyków zaczęła rozglądać się za jakimś środkiem łagodzącym. Za prekursora wprowadzenia terminu "gothic" do metalu odpowiadać powinien Paradise Lost ze swym Gothic z 1991, Zawarta na tej płycie muzyka na tyle różniła się od deathmetalowej reszty, że podziemie, fani, a potem oficjalna prasa szybko przerobili termin na "gothic metal". Termin ten pojawił się już jednak tak naprawdę 8 lat wcześniej - epicko-heavymetalowy Warlord w 1983 określał swoją twórczość mianem "classically oriented gothic heavy metal". Sam "gothic" należał jednak do tych specyficznych terminów, które występowały już wcześniej w muzyce rockowej, jego metalowa recepcja była zatem ułatwiona i miała bardziej powszechny charakter.
Najważniejszymi kapelami gothic metalu były: Paradise Lost, Moonspell, Therion, Tiamat, Type O Negative, Anathema i Theatre Of Tragedy.